qızıl

1. is. Rəngi sarı, bahalı bəzək şeyləri və s. qayrılan və dəyər vahidi kimi işlədilən qiymətli metal. Xalis qızıl. Qızıl mədəni. Qızıl bahasına – çox baha qiymətə. Qızıl suyuna çəkmək – qızıl olmayan metalın üstünə qızıl rəngi vermək. Qızıla tutmaq – qızıl ilə örtmək, qızıl ilə bəzəmək. // Sif. mənasında. Qızıldan qayrılmış. Qızıl üzük. Qızıl qolbaq. Qızıl diş. Qızıl pul. – <Onlar> qızıl avizələrlə bəzənmiş böyük salona girdilər. M. S. O.. // Sif. mənasında. Qızıl çərçivəyə salınmış, qızıla geydirilmiş, qızılla bəzədilmiş. Qızıl gözlük. Qızıl qaşlı xəncər. // is. Qızıldan qayrılmış şeylər; qızıl pul.

2. sif. Al, qırmızı. Şahin-şunqar sürbənizi dağıdar; Boyanarsız qızıl qana, durnalar! M. V. V..

3. sif. məc. Bolşevik inqilabı, sosializm quruluşu, sovet sosialist üsuli-idarəsi ilə əlaqədar olan (bax qırmızı 3-cü mənada). Qızıl əsgər tar. – Qırmızı ordu döyüşçüsü. Hücum əmrini gözləyən hər bir qızıl əsgər bütün diqqətini toplayaraq, təyyarə səsini eşitməyə çalışırdı. M. S. O.. Qızıl Ordu – sovet ordusunun 1918-ci ildən 1946-cı ilə qədər adı.

4. sif. Qızıl rəngində olan, parlaq sarı, qızıl kimi bərq vuran. Günəş qızıl saçlarını dərələrdən, meşələrdən yavaş-yavaş toplayaraq qərbə . . doğru uzanmağa başlamışdı. A. Ş.. Günəş sonra yavaş-yavaş qalxıb, . . qızıl zərrələrini aləmə dağıdıb, bütün yatmışları oyatdı. S. S. A..

5. sif. məc. Çox qiymətli, çox dəyərli, çox ləyaqətli, çox gözəl, çox yaxşı. <Nəbi kişi:> Bu dünyada bizim bu kolxoz adamının mislibərabəri hanı? – deyirdi. Qızıl kimi adamlardır, lap qızıl kimi! S. R.. Qızıl sözlər – çox ağıllı, faydalı sözlər, məsləhətlər və s. haqqında. Qızıl əllər – əlindən hər cür iş gələn, bacarıqlı, məharətli adam haqqında. Bağlanıb xalqa məhəbbətlə ürək telləriniz; Ağ qızıl yığdı məharətlə qızıl əlləriniz. S. Rüst..

6. sif. dan. Heç şeydən çəkinməyən, bozsifət, utanmaz. Qızıl adam.

◊ Qızıl yumurta bayramı – xristianların pasxa bayramının xalq arasında adı. qızıl. . . – bəzi mürəkkəb bitki və heyvan adlarının birinci tərkib hissəsi; məs.: qızılağac, qızılgül, qızılbalıq, qızılquş.